Η κριτική μου για το:
O Τροπικός του καρκίνου του Henry Miller
Εκδόσεις Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος / S.I. Zacharopoulos Publications
Αν υπήρχε η έννοια του “viral” την δεκαετία των 90’s, τότε αδιαμφισβήτητα έτσι θα χαρακτήριζα τον Τροπικό του Καρκίνου. Θυμάμαι τον εαυτό μου ως παιδί, να ακούω τους ενήλικες να συνομιλούν για αυτό, να ανταλλάσσουν απόψεις που δεν καταλάβαινα και να κάνουν σχόλια χρησιμοποιώντας πολλές φορές βαρύγδουπες λέξεις. Η αλήθεια είναι πως δεν υπήρχε σπίτι που να μην είχε στη βιβλιοθήκη του το βιβλίο αυτό. Και δεν εννοώ σπίτια που κατακλύζονταν από μανιώδεις αναγνώστες…Όχι! Είχε καταφέρει να μπει στο σπίτι του μέσου Έλληνα, ακόμα κι αυτού που η μόνη ενασχόληση με το διάβασμα αφορούσε την ανάγνωση της πρωινής εφημερίδας. Όλα αυτά είχαν καταφέρει να το τοποθετήσουν πάνω σε ένα υψηλό βάθρο μπολιασμένο από τη σφαίρα της φαντασίας μου, δημιουργώντας στον εαυτό μου προσδοκίες για όταν θα ερχόταν η στιγμή που θα το διάβαζα. Το δαιδαλώδες μονοπάτι που ακολουθείς όμως όταν αρέσκεσαι στην ανάγνωση βιβλίων, και σε πάει από το ένα βιβλίο στο άλλο, έφερε τον Τροπικό του Καρκίνου στα χέρια μου, μόλις πριν δέκα μέρες! Και πιστεύω πως τίποτα δεν είναι τυχαίο και πως καλύτερα που το διάβασα τη δεδομένη χρονική εποχή στα τριάντα πέντε μου έχοντας και την ανάλογη αναγνωστική πείρα.
Τελειώνοντας το λοιπόν σχετικά γρήγορα, μπορώ να κατανοήσω πλέον κάθε λογής σχόλιο και κριτική γι’ αυτό το βιβλίο, είτε θετική είτε αρνητική. Μπορώ να καταλάβω φερειπείν για ποιο λόγο κάποιος μπορεί να το βρει βαρετό σε αρκετά σημεία. Ο Μίλλερ χρησιμοποιώντας παραληρηματική γραφή, σαν έναν άνθρωπος που γράφει ημερολόγιο, μας εξιστορεί τις μέρες και τα γεγονότα από τα χρόνια που του ζούσε στα Παρίσι. Κατά τη διάρκεια της εξιστόρησης πολύ συχνά ξεφεύγει και καταπιάνεται από ένα ερέθισμα και μπορεί να παραληρεί για δέκα σελίδες! Ύστερα βέβαια ξαναπιάνει την ιστορία από εκεί που σταμάτησε αλλά θέλει προσπάθεια να κρατήσεις τη συνοχή μέσα από τόσα ονόματα, τοποθεσίες και απόψεις που παραθέτει.
Η αλήθεια είναι όμως πως ο Μίλλερ από την πρώτη κιόλας σελίδα σου δείχνει να καταλάβεις τι πρόκειται να ακολουθήσει γράφοντας ιστορικές αράδες:
« Δεν έχω λεφτά, εισοδήματα, ελπίδες. Είμαι ο ευτυχέστερος άνθρωπος. Εδώ κι ένα χρόνο, εδώ κι έξη μήνες νόμιζα πως ήμουν καλλιτέχνης. Τώρα πια δεν το σκέφτομαι. Είμαι. Έχω απορρίψει από πάνω μου καθετί φιλολογικό, καθετί που είναι φιλολογία.»
Οπότε μεμιάς, μας ξεκαθαρίζει πως δεν πρόκειται να διαβάσουμε ένα ανάγνωσμα με την αυστηρή φιλολογική έννοια. Και σε περίπτωση που δεν το εμπεδώσαμε, συνεχίζει να μας το δηλώνει για να το κάνει κατανοητό:
«…αυτό δεν είναι βιβλίο. Είναι ένας λίβελος, ένα κακολόγημα, η δυσφήμιση κάποιου ανθρώπου. Δεν είναι βιβλίο στην κανονική έννοια του όρου. Καθόλου. Δεν αποτελεί παρά μια παρατεταμένη διαρκή προσβολή , δεν αντιπροσωπεύει παρά μια ροχάλα εκσφενδονισμένη στο πρόσωπο της Τέχνης, μια κλοτσιά στα μαλακά των Θεών, του Ανθρώπου, της Μοίρας, του Χρόνου, της Αγάπης, της Ομορφιάς του καθετί, του οποιουδήποτε θελήσετε.»
Όσον αφορά εμένα, το πήρα το μήνυμα για το τι πρόκειται να διαβάσω. Σταμάτησα να έχω τις παιδικές μου προσδοκίες και προσπάθησα να έχω ανοιχτό μυαλό. Γιατί το συγκεκριμένο βιβλίο για αυτό ακριβώς το λόγο γράφτηκε. Ο Μίλλερ ως βαθιά αντιπουριτανός προσπάθησε να ρίξει μια γροθιά στην κοινωνία την εποχή του μεσοπολέμου, θέλοντας να πλήξει κάθε κοινωνικό στερεότυπο που αφορούσε τον έρωτα και τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Αν σκεφτεί κανείς πως το βιβλίο εκδόθηκε το 1934 στο Παρίσι και πέρασαν 27 χρόνια για να τον εκδώσουν στην πατρίδα του, ενδεχομένως μπορεί να θεωρηθεί επιτυχημένη προσπάθεια.
Σεξ, πόρνες, οίκοι ανοχής, σύφιλη, βλεννόρροια, άτομα που ζουν σαν παράσιτα εις βάρος άλλων… Όλα αυτά έρχονταν σε πλήρη αντιπαράθεση με το Παρίσι της Belle Epoque, που είχε συνηθίσει να διαβάζει ο κόσμος της τότε εποχής μέσα από τα βιβλία των Hemingway, Fitzgerald και άλλων εκπροσώπων της περίφημης Lost Generation. Ομολογουμένως ήταν κάτι πρωτόγνωρο ως ανάγνωσμα και για αυτό κυνηγήθηκε τόσο πολύ! Μέσα από την εξιστόρηση του Μίλλερ βλέπουμε μια άλλη πλευρά του Παρισιού που όπως σε κάθε μεγαλούπολη, έτσι και σε αυτό, υπάρχουν δύο πλευρές. Η φωτεινή, με τους πλουσίους, τις τέχνες, την αρχιτεκτονική ομορφιά, και τους ανθηρούς κήπους και η σκοτεινή, με τα ανήλιαγα σοκάκια που κυκλοφορούν παρίες, κατατρεγμένοι από τις αρρώστιες προσπαθώντας να επιβιώσουν. Ο Μίλλερ μπορώ να πω κινήθηκε με αξιομνημόνευτο τρόπο ανάμεσα στους δύο αυτούς κόσμους παραθέτοντας στιγμιότυπα εκατέρωθεν. Σίγουρα υπήρχε περισσότερη έμφαση στη σκοτεινή πλευρά. Είτε σκοπίμως, λόγω προτίμησης του συγγραφέα, είτε γιατί δεν είχε την οικονομική δυνατότητα να παρευρεθεί στην άλλη. Σε τελική ανάλυση, αν αναλωνόταν στη φωτεινή πλευρά δεν θα διέφερε καθόλου από τα αναγνώσματα προγενέστερων δημιουργών, μιλώντας για θέματα χιλιοειπωμένα.
Από λαογραφική σκοπιά, αν το διαβάσει κάποιος θα το θεωρήσει διαμαντάκι, καθώς θα βρει απίστευτες πληροφορίες για το Παρίσι της τότε εποχής. Αν τυχαίνει μάλιστα, κάποιος να το έχει επισκεφτεί, θα μπορέσει να κάνει την αναγωγή και τη σύγκριση με το Παρίσι του σήμερα καθώς αναφέρονται αναλυτικά οι τοποθεσίες. Βέβαια τα γεγονότα που διαδραματίζονται στο βιβλίο είναι διαχρονικά και πάνω κάτω είναι γνωστά σε όλους. Απλά αγγίζουν αυτή την διαχρονικά ενδόμυχη πλευρά του μυαλού μας, για θέματα που δεν θέλουμε να συζητάμε, να διαβάζουμε ή να ακούμε κάποιον να μας διηγείται γιατί μας ενοχλεί. Σαν έναν ζητιάνο που συναντάμε στο δρόμο και γυρίζουμε το βλέμμα από την άλλη, πιστεύοντας πως έτσι θα σταματήσει να υπάρχει…
Σίγουρα το συγκεκριμένο βιβλίο δεν είναι από αυτά που σου διαμορφώνουν και σου χαράζουν το χαρακτήρα μια για πάντα. Ούτε μπορεί να χαρακτηριστεί αριστούργημα. Όμως, το δίχως άλλο, δεν μπορεί από το να μην θεωρηθεί σταθμός για τη παγκόσμια λογοτεχνία. Ένα βιβλίο που κυνηγήθηκε και έφαγε λάσπη στην εποχή του, έτσι ώστε μετά από χρόνια να ανοίξει το δρόμο σε άλλους δημιουργούς να εκφραστούν ελεύθερα και να διαλαλήσουν τη σεξουαλική απελευθέρωση του σήμερα. Πιστεύω σθεναρά, πως αυτό από μόνο του αρκεί για να αξίζει να διαβαστεί και να υπάρχει σε κάθε βιβλιοθήκη.
~ Δαμιανός Λαουνάρος
Link για την αγορά του βιβλίου:https://www.politeianet.gr/books/9789602085028-miller-henry-zacharopoulos-si-tropikos-tou-karkinou-199588